Natura 2000 dla amatorów cz.1

Dużo się o niej mówi – że europejska sieć, że ochrona przyrody. Wiemy, że gdzieś w pobliżu nas utworzono taki obszar, a może nawet dwa, ktoś narysował granice, ustawił tablice, ale nie za bardzo wiadomo, z czym to się wiąże. Obszar chroniony – czyli co? Kwiatka nie można zerwać, komara zabić? Nie za dużo tych obszarów chronionych? A gospodarka? A ludzie?

Spróbuję w serii krótkich tekstów przybliżyć problem osobom, które niekoniecznie są w temacie, a chciałyby wiedzieć i rozumieć :-)

1. Skąd to się wzięło?

Oczywiście z Unii Europejskiej. Każdy kraj ma jakieś swoje formy obszarowej ochrony przyrody, w Polsce są to m.in. parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty. Każdy kraj ma też swoją listę gatunków chronionych. Natura 2000 to, po pierwsze, program o zasięgu ogólnoeuropejskim – działa na terenie całej UE, a każdy kraj, który do Unii przystępuje, ma obowiązek go wdrażać. Po drugie – jest to rozwiązanie w pewnym sensie sprytnie łączące ochronę gatunkową z ochroną obszarową. Istnieją dwie unijne dyrektywy, nazywane potocznie Dyrektywą Ptasią i Dyrektywą Siedliskową (Habitatową). Określają one zasady ochrony gatunków i siedlisk (co to niby są te siedliska? o tym zaraz), zagrożonych w skali całej Unii (nawet jeśli u nas wciąż dość pospolitych, jak np. bocian biały czy gąsiorek). Załączniki do dyrektyw stanowią listy zagrożonych gatunków i siedlisk. Każdy kraj ma obowiązek wyznaczyć obszary, w których chronione będą najważniejsze „zasoby” tych gatunków i siedlisk, według określonych kryteriów.

2. Co to są te siedliska?

Siedliska to – przynamniej w znaczeniu prawnym, tak jak rozumie je dyrektywa – typy ekosystemów.

Siedliskiem będzie więc łęg wierzbowy - wilgotny, zalewowy las typowy dla dolin dużych rzek, budowany głównie przez wierzbę białą i kruchą, z typowym runem tworzonym przez gatunki szuwarowe, łąkowe, okrajkowe i namuliskowe. Na liście chronionych siedlisk ma on kod 91E0 i jest oznaczony gwiazdką, co oznacza, że jest to siedlisko o znaczeniu priorytetowym – wyjątkowo ważne. Elementem siedliska jest określona roślinność, typowa dla łęgu fauna, ale również biotop – odpowiednie warunki wodne czy gleba.

Inny przykład siedliska to łąka świeża, oznaczona kodem 6510. Tu również znaczenie ma roślinność: określone gatunki traw, jak rajgras wyniosły, kostrzewa czerwona, wiechlina łąkowa, różne gatunki charakterystyczne – dzwonek rozpierzchły, kozibród łąkowy, przytulia biała i wiele innych. To właśnie roślinność zwykle bierze się pod uwagę przy inwentaryzacjach i określaniu stanu ochrony, bo najłatwiej ją zbadać, ale siedlisko to całość ekosystemu. Również gleba – świeża, a więc pośrednia między wilgotną a suchą, a także sposób użytkowania – ekstensywne, a więc umiarkowane użytkowanie kośne. W praktyce oznacza to jeden lub dwa pokosy rocznie.

2. Co jest chronione w obszarze Natura 2000?

Przyzwyczailiśmy się do takich form ochrony przyrody jak parki narodowe czy rezerwaty, w których chroniona jest całość przyrody, a więc – teoretycznie, w uproszczeniu – nie wolno zerwać kwiatka ani zabić komara. W Naturze 2000 jest inaczej. Obszary Natura 2000 obejmują duże powierzchnie, często razem z miejscowościami, polami uprawnymi i całą masą całkiem nieciekawej przestrzeni. Czy wszędzie tam nie można nic robić? Otóż można. Celem ochrony w obszarach Natura 2000 są ściśle określone gatunki i siedliska z dyrektywowych list. Jeśli zagwarantujemy, że psia buda, domek letniskowy, lotnisko, autostrada czy huta miedzi nie pogorszą stanu tych właśnie siedlisk i gatunków, które są przedmiotem ochrony w obszarze – na przykład łęgów wierzbowych, torfowisk węglanowych czy populacji żurawia – możemy je sobie budować. Jeśli natomiast pogorszą – nawet jeśli inwestycje znajdują się poza granicami obszaru, np. jeśli tama na rzece wpłynie negatywnie na łęgi położone niżej – wtedy mamy problem.

c.d.n.

Można zadawać trudne pytania o Naturze 2000, spróbuję w następnych częściach odpowiedzieć ;-)