Ekologia dla dwulatka

„- Pierwsze lekcje to ekologia.

- Ekologia? Czy nie jest zbyt skomplikowana?

- Dlatego zaczynamy właśnie od niej. Nie dawaj dziecku żadnej szansy, żeby wyobrażało sobie, że cokolwiek istnieje w izolacji. Dopinuj, żeby od pierwszej lekcji było jasne, że każde życie jest powiązane zależnościami. Pokaż dzieciom zależności w lasach, na polach, w stawach, w strumieniach, we wsi i jej okolicy. (…) Moralność, którą dziecko wyprowadza z faktów ekologii, należy do etyki uniwersalnej.”

(Aldous Huxley „Wyspa”)

Jak uczyć dwulatka ekologii? Ale niekoniecznie tej potocznie rozumianej - segregowania śmieci, oszczędzania wody - bo tego nauczy się obserwując rodziców. Jak przekazywać dwuletniemu dziecku tę najważniejszą wiedzę o zasadach funkcjonowania świata przyrody, o zależnościach między organizmami a środowiskiem, wiedzę niegdyś podstawową, niemal wrodzoną, dziś coraz częściej zamkniętą na uniwersytetach, w hermetycznych pojęciach i regułach?

POZWÓL ODKRYWAĆ

Dwuletnie dziecko ma w sobie tak ogromną potrzebę poznawania świata, że nie trzeba go wcale do nauki zachęcać – wystarczy nie zniechęcać i nie przeszkadzać. Większość rzeczy tak naprawdę odkryje samo. Niech obserwuje prace w ogrodzie, na działce, pewnie będzie chciało samo spróbować. Niech ogląda znajdowane na spacerze rośliny i zwierzęta. Niech zamiesza patykiem w mulistej kałuży, niech oderwie korę od gnijącego patyka, niech podniesie kamień i znajdzie dżdżownicę, niech przygląda się dziuplom w drzewach, norom w ziemi, dziwnym strukturom kwiatów, kształtom liści. Może nawet wpadnie w pokrzywy albo pokłuje się ostem. To też jest ważne doświadczenie, które mówi dużo o otaczającym świecie. Wydaje mi się, że dziecięcy umysł jest bardzo zorientowany na szukanie związków i zależności. Kto tu mieszka? Kto to zjada? Kto wykopał tę norę? Kto zrobił dziurę w liściu? Czasem wydaje mu się, że zna odpowiedź, często się myli, ale szuka dalej. Im więcej znajdzie elementów układanki, im więcej odkryje szczegółów, im pełniejszy będzie miało obraz, tym prawdziwsze będą wyciągane wnioski.

POKAZUJ

Bądź przewodnikiem. Pokazuj to, co znajdziesz i uznasz za ciekawe. Pokazujcie sobie nawzajem. Nie musisz znać nazw wszystkich roślin i zwierząt, po prostu zwracaj uwagę na różne rzeczy. Posłuchajmy, jak śpiewają ptaki albo jak grają żaby czy pasikoniki. Cyk cyk cyk cyk... Grają wysoko, na drzewie. Popatrz, sarny stoją tam daleko, pod lasem. Zobacz, jaki ładny ślimak. Chodźmy do tej starej lipy, tam siedzą kowale bezskrzydłe, czarno-czerwone owady. Co się stanie, kiedy dmuchniemy na dmuchawiec? Skąd spadły te liście? Proponuj zajęcia, zabawy, pomóż podnieść kamień albo kłodę drewna, zabieraj w ciekawe miejsca – do parku, do lasu, nad wodę. Nie przerywaj badań i dociekań, które prowadzi samo dziecko, ale inspiruj nowe i pokazuj, że to są rzeczy, które interesują również Ciebie. Powolne spacery z dwulatkiem, który może spędzić pół godziny badając przepróchniały pień, to również dla rodziców bezcenny czas, żeby nadrobić przyrodniczą wiedzę albo po prostu przyjrzeć się, wsłuchać, poczuć – jak dziecko, razem z dzieckiem...

OPOWIADAJ I SŁUCHAJ

Nie za wiele, niech przede wszystkim samo odkrywa, ale rozmawiać można też rano w łóżku, wieczorem przed zaśnięciem, przy obiedzie. Opowiadaj to, co wiesz. O zależnościach. O tym, co się skąd bierze, skąd wzięła się marchewka, jajko, mleko, chleb, co robią ptaki za oknem, co widzieliście na spacerze ostatnio. Dziecko w tym wieku bardzo chce wiedzieć, nawet jeśli jeszcze nie umie sformułować pytania. Kto czym się żywi? Pająk zjada muchy. Mucha zjada... hmm, kupę, to dopiero ciekawe. Kupa to w ogóle bardzo zajmujący temat. Koza zjada trawę, liście, kura zjada ziarno, myszka też zjada ziarno, ale sowa może zjeść myszkę. Kot może zjeść myszkę. To nie są dla dziecka rzeczy krwawe ani straszne – jeszcze nie. Mój synek nie mówi jeszcze za wiele, ale stara się przede wszystkim określać zależności między różnymi istotami czy przedmiotami. Z tych kilkunastu, kilkudziesięciu słów układa ciągi, wiąże je ze sobą, kojarzy jedno z drugim. Na trzy bardzo różne rzeczy – liście, kozę i mleko – ma to samo określenie. Mówiąc o liściach, myśli też o kozie i mleku. Pijąc mleko, ma w głowie kozę i liście. Bo to się łączy, jedno wynika z drugiego. Wszystko ma gdzieś źródło, wszystko skądś pochodzi, wszystko jest w związkach, nic nie istnieje w izolacji...